Κοπάν

I

(Copàn). Αρχαία πόλη της Ονδούρας, κέντρο της αυτόνομης πολιτικής συνένωσης των Μάγια. Η επικράτεια της τελευταίας, κατά τον 7o και τον 8o αι. μ.Χ., καταλάμβανε τα σημερινά εδάφη της νοτιοανατολικής Γουατεμάλας και της βορειοανατολικής Ονδούρας. Αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1890 και κατόπιν στην εικοσαετία 1930-50 έφεραν στο φως πολυάριθμα μνημεία αρχιτεκτονικής, υπολείμματα πυραμίδων και ναών, ερείπια σταδίου κ.ά. Σήμερα η Κ. είναι ένα μεγάλο υπαίθριο μουσείο, που, εκτός των άλλων, περιλαμβάνει και πολλά αρχιτεκτονικά μνημεία που έχουν αναστηλωθεί. Βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και βρέχεται από τις όχθες του ομώνυμου ποταμού. Η πόλη ήταν ήδη εγκαταλελειμμένη, ωστόσο εξακολουθούσε να αναφέρεται ως Κ., όταν οι Iσπανοί έφτασαν για πρώτη φορά στην περιοχή. Όμως δεν είναι γνωστό αν αυτή ήταν η αρχική της ονομασία. Εικάζεται ότι η ίδρυσή της ανάγεται πολύ πιο παλιά από τις χρονολογίες που είναι χαραγμένες στα μνημεία της (469-800). Συγκαταλεγόταν ανάμεσα σε ένα από τα σπουδαιότερα τελετουργικά κέντρα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αστρονομία. Περίπου το 700 υιοθετήθηκε μια καινούργια μέθοδος για τον υπολογισμό των φάσεων της Σελήνης και ανακαλύφθηκε ένα ακριβέστερο σύστημα για τη μέτρηση του ηλιακού έτους. Ένας βωμός που παρουσιάζει δεκαέξι πρόσωπα συγκεντρωμένα γύρω από τα γλυπτά της χρονολογίας αυτής είναι αφιερωμένος στο γεγονός αυτό. Η σπουδαιότητα του συγκροτήματος της Κ. έγκειται στον μεγάλο αριθμό γλυπτών της μεταγενέστερης κλασικής περιόδου. Η πόλη αποτελείται από έναν κύριο πυρήνα οικοδομημάτων και –σε απόσταση περίπου 10 χλμ. – από δεκαέξι εξωτερικές εξαρτώμενες ομάδες. Ο κύριος πυρήνας καταλαμβάνει έκταση 750.000 τ.μ. και περιλαμβάνει την ακρόπολη με τις πέντε πλατείες της. Η τελευταία αποτελεί ένα επιβλητικό συγκρότημα από πυραμίδες, ναούς και αναβαθμίδες· στη μεγάλη κεντρική πλατεία, εκτός από μια πυραμίδα με ορθογώνια βάση, υπάρχει σημαντικός αριθμός πέτρινων καθισμάτων, σκαλιστών βωμών και στηλών. Το πλατύσκαλο των ιερογλυφικών –που υψώνεται με τα 62 σκαλοπάτια του, τα οποία καλύπτονται από γλυπτές διακοσμήσεις στην ομώνυμη αυλή (αυλή των ιερογλυφικών), στο κέντρο της οποίας ορθώνονται ανθρωπόμορφα αγάλματα που φέρουν πολυτελείς ενδυμασίες– οδηγεί στον ναό 26, μια πυραμίδα η οποία σήμερα είναι σχεδόν κατεστραμμένη, αλλά τα γλυπτά της τμήματα που έχουν σωθεί μαρτυρούν το σπάνιο κάλλος της. Η ανατολική αυλή, όπως και η δυτική, είναι υπερυψωμένη περίπου 10 μ. σε σχέση με τις άλλες· είναι διακοσμημένη με το πλατύσκαλο του ιαγουάρου και οδηγεί σε ένα οροπέδιο, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ένα κολοσσιαίο κεφάλι που αντιπροσωπεύει τον πλανήτη Αφροδίτη. Η μεγάλη δυτική αυλή περιβάλλεται από ναούς και στις τέσσερις πλευρές· μέσω ενός μεγάλου πλατύσκαλου ο επισκέπτης οδηγείται στον ναό 11 ή ναό των επιγραφών, ορθογώνιου σχήματος, με δύο στοές που τέμνονται σε ορθή γωνία και καταλήγουν αντίστοιχα σε μια πύλη διακοσμημένη με διάφορες γλυπτές παραστάσεις.

Στην Κ. βρέθηκε επίσης το γήπεδο στο οποίο διεξαγόταν ένα είδος τένις της εποχής. Το γήπεδο αυτό αποτελείται από μια αυλή, η οποία ορίζεται από δύο πλευρικά αντερείσματα που οδηγούν στις πλευρικές πλατφόρμες, με ίχνη από οικοδομήματα –πιθανότατα ναούς–, όπου οι παίκτες προσέφεραν θυσίες με την ευκαιρία των τελετουργικών αγώνων.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των εγχάρακτων στηλών της Κ. είναι ότι παρουσιάζουν τα πρόσωπα σκαλισμένα μετωπικά, αντίθετα με το μεγαλύτερο μέρος που εμφανίζουν κεφάλι και γάμπες σε προφίλ, κορμό και βραχίονες μετωπικά, τα πόδια το ένα πίσω από το άλλο, σύμφωνα με την παλαιότερη απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής από τους Μάγια. Συνολικά είναι γνωστές 38 στήλες, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων των ετών 613 και 783, όλες λαξευμένες σε ανδεσίτη. Ορισμένες παρουσιάζουν χαρακτικά σε μία από τις πλευρές, άλλες στις δύο, στις τρεις ή και στις τέσσερις. Υπάρχουν επίσης στήλες που απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές, μαζί με γλυπτές παραστάσεις και διακοσμητικά μοτίβα· σήμερα είναι γνωστή μόνο μία γυναικεία απεικόνιση. Όλες οι στήλες είναι τοποθετημένες σε κοιλότητες που σχηματίζουν σταυρό, όπου πιθανότατα τοποθετούνταν οι προσφορές, και δίπλα σε αυτές βρίσκονται μνημεία από εγχάρακτη πέτρα –τα οποία πολλοί αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι λειτουργούσαν ως βωμούς– με μορφές και απεικονίσεις διαφορετικού τύπου.

Τουρίστες στα ερείπια της αρχαίας πόλης Κοπάν στην Ονδούρα (φωτ. ΑΠΕ).

II

(Copàn). Διοικητικό διαμέρισμα (5.124 τ. χλμ., 288.766 κάτ. το 2001) της Ονδούρας, με πρωτεύουσα τη Σάντα Ρόζα ντε Κοπάν (Santa Rosa de Copàn, 37.311 κάτ.). Συνορεύει στα Β και στα Δ με τη Γουατεμάλα. Η οικονομία της περιοχής στηρίζεται στην παραγωγή καπνού, καλαμποκιού, καφέ και άλλων γεωργικών προϊόντων καθώς και στην εκτροφή βοοειδών, χοίρων και πουλερικών.